Het weerstandsvermogen en risicomanagement vormen, naast het structureel begrotings-evenwicht en een beheersbare schuldenpositie, belangrijke financiële pijlers van onze gemeente. Ambities kunnen niet gerealiseerd worden zonder risico’s te nemen. Risico’s horen bij het proces van verandering. Het is belangrijk dat de gemeenteraad zich bewust is van de risico’s die horen bij het beleid van de gemeente en dat hij hierop stuurt.
Of de gemeente in staat is de gevolgen van de risico’s op te vangen zonder dat het beleid of de uitvoering daarvan in gevaar komt, wordt weergegeven door de weerstandscapaciteit. Onder weerstandscapaciteit verstaan we de middelen en mogelijkheden die de gemeente heeft om onverwachte, niet begrote kosten te kunnen dekken. Het geld en de mogelijkheden bestaan onder andere uit het vrij aanwendbare gedeelte van de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de post onvoorzien die in de begroting is opgenomen.
De benodigde weerstandscapaciteit is afhankelijk van de aard en de omvang van de risico’s waar de gemeente mee wordt geconfronteerd (risicoprofiel), bijvoorbeeld financiële risico’s binnen projecten. Voor deze risico’s kunnen geen verzekeringen worden afgesloten of voorzieningen worden gevormd, omdat de risico’s zich niet regelmatig voordoen en niet goed meetbaar zijn. Tussen de weerstandscapaciteit en de risico’s waarvoor de gemeente geen maatregelen heeft getroffen, maar die wel van betekenis kunnen zijn voor de financiële positie van de gemeente, bestaat dus een relatie. Deze relatie wordt het weerstandsvermogen genoemd.
De gemeente Weert wil op een gestructureerde wijze risico’s beheersen en eventuele risico’s bewust nemen. Om die reden is het van belang om inzicht te hebben in mogelijke financiële tegenvallers die bij de risico’s horen en het beschikbare weerstandsvermogen dat aanwezig is om deze risico’s op te vangen. Conform het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) komt in deze paragraaf de volgende informatie aan de orde:
- beleid weerstandscapaciteit en de risico’s;
- inventarisatie risico’s en benodigde weerstandscapaciteit;
- inventarisatie beschikbare weerstandscapaciteit;
- confrontatie risico’s met beschikbaar weerstandsvermogen;
- kengetallen.
Lokale risico's in relatie tot de algemene trends & ontwikkelingen
Zoals al eerder opgemerkt, gaat het realiseren van ambities niet zonder risico's. Deze risico's zijn van velerlei aard en komen voort uit meerdere bronnen. Om een idee te geven welke bronnen dit onder meer zijn, is hieronder een korte uiteenzetting gegeven van de algemene Nederlandse trends en ontwikkelingen, die ook van invloed zijn op onze gemeente. Voor onze ambities en de meer specifieke trends en ontwikkelingen voor onze gemeente wordt, naast onderliggende begroting, ook verwezen naar de kadernota 2026.
Kernontwikkelingen
In een dynamisch economisch landschap is het voor gemeenten van cruciaal belang om bedrijfseconomische trends op nationaal niveau te monitoren en te vertalen naar lokaal risicomanagement. De economische landelijke context beïnvloedt immers direct de gemeentelijke begroting, beleidsruimte en maatschappelijke opgaven. Hieronder worden drie kernontwikkelingen besproken: economische groei, arbeidsmarkt en inflatie.
1. Economische groei: schommelingen en onzekerheid
De Nederlandse economie heeft tussen 2015 en 2025 een grillig verloop gekend. Na een stabiele groei in de periode 2015–2019, zorgde de coronapandemie in 2020 voor een scherpe krimp van het bruto binnenlands product (BBP). De daaropvolgende jaren lieten een krachtig herstel zien, maar recente jaren kenmerken zich door afzwakkende groei als gevolg van geopolitieke spanningen, energieprijzen en afnemend consumentenvertrouwen.
Voor onze gemeente betekent dit dat inkomsten uit het gemeentefonds en lokale heffingen kunnen fluctueren, terwijl de vraag naar publieke voorzieningen juist toeneemt in economisch mindere tijden.
2. Arbeidsmarkt: krapte en structurele veranderingen
De werkloosheid is sinds 2015 gestaag gedaald, met een tijdelijke stijging in 2020. Tegelijkertijd is de arbeidsparticipatie toegenomen, mede door vergrijzing en beleid gericht op activering. Toch blijft de arbeidsmarkt krap, vooral in sectoren als zorg, techniek en onderwijs.
Voor onze gemeente betekent dit risico’s op het gebied van personeelscapaciteit, uitvoeringskracht en continuïteit van dienstverlening. Ook de beschikbaarheid van arbeidskrachten voor lokale bedrijven kan economische ontwikkeling beïnvloeden.
3. Inflatie: koopkracht en kostenontwikkeling
De inflatie is in de periode 2021–2023 sterk opgelopen, met een piek van 10% in 2022. Deze stijging werd veroorzaakt door verstoringen in de energie- en grondstoffenmarkten. Sindsdien is de inflatie gedaald, maar blijft deze boven het langjarig gemiddelde.
Hoge inflatie heeft directe gevolgen voor onze gemeentelijke uitgaven (bijvoorbeeld in aanbestedingen en subsidies) en indirecte gevolgen voor inwoners, zoals toenemende armoede en schuldenproblematiek. Dit vergroot de druk op het sociaal domein.
Deze bedrijfseconomische context vormt een belangrijke externe risicofactor voor onze gemeente. Door deze trends structureel te monitoren en te integreren in het risicoprofiel, kunnen we beter anticiperen op financiële en maatschappelijke schommelingen. Dit draagt bij aan een robuust en toekomstbestendig risicomanagement.
Nationale trends en ontwikkelingen in risicomanagement: relevantie voor Weert
In het kader van effectief risicomanagement is het voor onze gemeente essentieel om niet alleen nationale trends en maatschappelijke ontwikkelingen te identificeren maar deze ook te integreren in onze strategische afwegingen. Voor onze gemeente zijn vijf dominante trends van bijzonder belang:
1. Stijgende kosten in het sociaal domein
De decentralisatie van zorgtaken naar gemeenten heeft geleid tot een structurele toename van de uitgaven in het sociaal domein, met name binnen de Jeugdwet en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Deze kosten zijn niet alleen gestegen door demografische factoren, maar ook door complexere zorgvragen en beperkte sturingsmogelijkheden.
2. Toename van cyberincidenten
Digitalisering biedt kansen voor efficiëntere dienstverlening, maar vergroot ook de kwetsbaarheid van gemeentelijke systemen. Gemeenten worden in het algemeen steeds vaker geconfronteerd met cyberaanvallen, phishing, en datalekken. Dit vraagt om robuuste informatiebeveiliging en continue awareness onder medewerkers.
3. Demografische vergrijzing
De vergrijzing van de bevolking heeft directe impact op de zorgvraag, woningbehoefte en arbeidsmarkt. Ook onze gemeente moet anticiperen op een toenemend aandeel 65-plussers, wat leidt tot hogere zorgkosten en een veranderende ruimtelijke ordening.
4. Klimaatverandering en schadeclaims
Klimaatverandering manifesteert zich lokaal in de vorm van wateroverlast, droogte en hittestress. Gemeenten worden geconfronteerd met stijgende schadeclaims en de noodzaak tot klimaatadaptieve maatregelen in de openbare ruimte en infrastructuur.
5. Ondermijningscriminaliteit
Ondermijning vormt een groeiend veiligheidsrisico, vooral in grensregio’s zoals Limburg. Criminele netwerken maken gebruik van legale structuren, wat vraagt om een integrale aanpak en samenwerking tussen gemeente, politie en het OM.
Voornaamste lokale risico's gemeente Weert
Naast deze dominante trends zijn als voornaamste lokale risico's voor onze gemeente te benoemen:
- Financiële druk in het sociaal domein, met name:
- Jeugdzorg: stijgende kosten en onvoorspelbare vraag.
- Wmo: toenemende vergrijzing en zorgvraag.
- Cybersecurity en informatiebeveiliging:
- Risico op datalekken, cyberaanvallen en verstoring van digitale dienstverlening.
- Personeelskrapte en vergrijzing binnen de organisatie:
- Moeilijkheden bij het aantrekken en behouden van gekwalificeerd personeel.
- Ruimtelijke en infrastructurele risico’s:
- Klimaatadaptatie (wateroverlast, droogte).
- Verouderde infrastructuur en woningvoorraad.
- Economische afhankelijkheid van de Brainport-regio:
- Kans op economische schokken door sterke verwevenheid met de regio Eindhoven.
- Veiligheidsrisico’s:
- Ondermijning, drugscriminaliteit en grensoverschrijdende criminaliteit.
- Milieurisico’s:
- Risico’s door aanwezigheid van industrie, transport van gevaarlijke stoffen en natuurbranden.
Conclusie
Risicomanagement is geen momentopname die zich enkel concentreert rond de momenten van begroting en jaarrekening van onze gemeente. De eerdergenoemde ontwikkelingen laten zien dat risicomanagement niet alleen een lokale aangelegenheid is, maar sterk verweven is met regionale, nationale en mondiale ontwikkelingen. Door deze trends systematisch te integreren in beleidsvorming en risicobeheersing, vergroot gemeente Weert haar weerbaarheid en speelt zij proactief in op toekomstige uitdagingen.